Gatz – Elevator Repair Service

Mieke Zijlmans

Er is eigenlijk maar één reden te bedenken om niet onmiddellijk naar Gatz te gaan, nu de voorstelling heel even in Amsterdam te zien is. En dat is de onverhoopte omstandigheid dat je geen Engels verstaat. Lukt dat wel, dan is deze voorstelling een absolute must. De acteurs van de New Yorkse groep Elevator Repair Service spreken heel duidelijk, dus dat Engels is goed te doen.

Lang geleden was het onder volwassenen gebruikelijk om hele boeken voor te lezen. Dat is in feite wat Gatz is: een voorstelling waarin een compleet boek wordt voorgelezen. En wel de klassieker The Great Gatsby uit 1925, van F. Scott Fitzgerald (1896-1940). Het tragische epos over de puissant rijke, maar ook duistere figuur van Jay Gatsby, bezien door de ogen van de ik-figuur Nick (Scott Shepherd).

Elevator Repair Service, in regie van John Collins, plaatst het boek in een quasi-toevallige setting van een uitgewoond kantoor, zo te zien in New York, van een jaar of tien geleden. Drukke straatgeluiden, een foto van het Empire State Building aan de muur. In dat kantoor doet de computer het niet. In afwachting van een computer-reparateur ‘vindt’ de ik-figuur bij toeval een exemplaar van The Great Gatsby in een doos. Hij begint te lezen, raakt gegrepen, en al snel nemen zijn collega’s de gedaantes aan van de personage uit Fitzgeralds roman. Verschillende locaties worden aangegeven met behulp van prachtige geluidseffecten: krekels op een grasveld, feestgedruis, een restaurant, straatgeluiden, een plensbui — de situatie wordt levensecht dankzij deze geluiden.

De aanpak van deze zeseneenhalf uur durende voorleessessie doet in de verte denken aan wat we in Nederland kennen van groepen zoals Discordia en ‘t Barre land. Alleen spelen die de literaire teksten opzettelijk toneelmatig, terwijl de New Yorkse toneelspelers eerder ‘filmisch’ acteren. Terloops en naturel, alsof ze in een realistische situatie zitten. En dat werkt fantastisch en meeslepend. Want terwijl de aanloop nog opzettelijk stuntelig en ongemakkelijk is, wordt de toeschouwer vervolgens snel meegezogen in het verhaal.

In het verhaal trekt de jonge Nick in de jaren twintig naar het oosten van de Verenigde Staten om zijn geluk te beproeven. Hij handelt in aandelen in New York City, maar woont buiten de stad. Hij gaat bij toeval wonen in een bescheiden huurhuis naast het landgoed van de puissant rijke Jay Gatsby, een wereldse figuur over wie de vreemdste geruchten de ronde doen. Gatsby leeft in een mondaine wereld, waartoe ook het nichtje van Nick, de getrouwde en rijke Daisy, behoort.

Gaandeweg ontwikkelt zich een verhaal waarin het contrast tussen de mondaine bourgeois en het ordinaire, alledaagse New York van vlak voor de crisis van de jaren dertig duidelijk wordt. De rijken achten zich onkwetsbaar, dansen op de vulkaan. En roepen zo het ongeluk over zich af. Daaraan ontkomt ook de mythische figuur van Jay Gatsby niet.