Heerlijke Kijkroes Met De Sobere Taal Van Fitzgerald

van Hanny Alkema

In een morsig kantoor merkt een man dat zijn voorwereldlijke computer het niet doet. Verveeld laat hij dat voor wat het is, lurkt aan zijn kartonnen koffiebekertje, trekt ergens een beduimeld exemplaar van ‘The Great Gatsby’ van F. Scott Fitzgerald uit te voorschijn en begint dat te lezen. Hardop, onverstoorbaar en zonder ophouden. Zelfs een rinkelende telefoon laat hij rustig doorrinkelen.

De na hem binnendruppelende collega’s zien dit met lede ogen aan, pakken geïrriteerd zijn telefoontjes op of zijn vergadermap voor een kennelijk dringende bespreking elders. Zijn stoïcijnse doorleestoon prikkelt, maar werkt geleidelijk aan ook aanstekelijk. Zoals vrijwel elke Amerikaan deze klassieke roman uit 1925 wel kent, zo neemt het meisje dat de post rondbrengt als eerste, en nog wat lacherig, een spreekzinnetje van een van de personages uit het boek van de voorlezer over.

Gaandeweg raken de anderen eveneens in de ban en worden zoetjesaan medespelers in het verhaal, een kleurige en meermalen verfilmde schildering van ‘the roaring twenties’.

Titelheld is een schatrijke dertiger, die woeste jetset-feesten geeft maar intussen verteerd wordt door een nooit verminderd verlangen naar jeugdliefde Daisy, die inmiddels echter met ene Tom getrouwd is. Via de ik-figuur, Nick (hier vorlezer), weet hij weer met haar in contact te kommen en dan stapelen de verwikkelingen zich onder het nuttigen van veel drank, jaloezie en verveling op naar een tragisch einde.

Het contrast tussen de bedompte kantoorruimte en de extravagante uitspattingen in de roman kon niet groter zijn, maar wordt door de spelers van het off-off-Broadway gezelschap Elevator Repair Service met humor en fantasie uitgebuit. Is er sprake van een ruig feestje op een rendez-vousflatje, dan wordt met chaotisch rondgesmeten papieren, flesjes water en een enkele stiekeme whiskyfles de bedoelde sfeer geschapen. Op een ander moment loopt de kantoorhandeling van het uitnodigingen voor een van Gatsby’s party’s.

‘Gatz’ ontpopt zich als een dubbelvoorstelling. Het geeft niet alleen een beeld van Gatsby’s decadent roerige wereld, maar ook van het heimelijk smachten van ogenschijnlijk kleurloze kantoorlui naar zo’n met veel geldbesproeid glamourleven. Tegelijk lijkt het ook een kijkje achter de schermen van het repetitielokaal, waar acteurs al improviserend een roman in toneel proberen te vertalen met alle middelen toegestaan: een spraybus voor een bestraand gezicht, de rug van een bank als piano.

‘Gatz’ wordt almaar maffer en begint steeds meer op een strip te lijken. Geen sentiment gelukkig. Toch is ‘Gatz’ geen toneelbewerking te noemen. Als integrale voorlezing van Fitzgeralds roman is het een bijna zeven uur durende marathon, meeslepender naarmate de hoofdstukken zich aaneenrijgen. Op de eerste twee avonden van dit Holland Festival helaas in twee delen gesplitst, maar vandaag en morgen achter elkaar door gespeeld (met eetpauze). Terecht. Zo’n voorstelling hoort je in een kijkroes te zuigen. Met de oren wel wijdopen voor de fraai sobere taal van Fitgerald. Heerlijk.